Małgorzata Gładkowska – O nutach Podhala; Maćkowa Perć Nr. 6

Pamięci Tadeusza Szczerby

Muzyka ludowa na Podhalu pojawiła się wraz z pierwszymi osadnikami tego regionu, czyli około XIII wieku i była prawdopodobnie zbliżona do muzyki Małopolski, gdyż pierwsi osadnicy wywodzili się z tych okolic. Miała ona niewiele wspólnego z dzisiejszą muzyką podhalańską, choć ślady jej w postaci niektórych pieśni związanych z obrzędem weselnym przetrwały pod Tatrami do dziś.

W XV i XVI wieku łukiem Karpat dotarły w okolice Podhala aż z Siedmiogrodu (krainy historycznej w środkowej Rumunii) plemiona wołoskie, przynosząc ze sobą swe pasterskie obyczaje, stroje, taniec i muzykę, tak odmienną od występujących na ziemiach polskich. Z połączenia dwóch elementów (osiadłego, rolniczego-małopolskiego i koczowniczego, pas­terskiego – wołoskiego) powstał specyficzny folklor górali podhalańskich. Na specyfikę tę wpłynęła dodatkowo wybitna muzykalność naszych górali i rozwijanie się ich muzyki z dala od wpływów miejskich.

Podhalańskie kapele ludowe, czyli tzw. muzyki góralskie składają się wyłącznie z miejscowych górali, którzy pieczołowicie kultywują dawne tradycje muzyczne i nie dopuszczają do skażenia ich przez obce naleciałości.

Na pytanie, dlaczego technika wykonawcza osiągnęła na Podhalu tak wysoki poziom należy chyba odpowiedzieć, że główną przyczyną była stała rywalizacja najlepszych tan­cerzy i muzyków, zrozumiała ze względu na wybitnie popisowy charakter zarówno tańca jak i ozdobnej gry prymisty kapeli. Jest to zawsze muzyka kreowana, improwizowana. Jedną z typowych cech podhalańskiej pieśni ludowej jest prawie zupełna niezależność tekstów od muzyki. Ogromna większość tekstów ludowych to krótkie, jednozwrotkowe, o identycznej budowie śpiewki, nie wiążące się z żadną określoną melodią, czyli nutą. Dzięki identycznej budowie strof prawie wszystkich góralskich śpiewek i dzięki podobnej rytmice większości nut podhalańskich, wykonawca lub wykonawcy mogą zupełnie dowolnie dobierać teksty do melodii i odwrotnie. Górale określają to mówiąc, że śpiewkę można śpiewać na choćktorom nute. Śpiewek jest przy tym wielokrotnie więcej niż nut.

Pod względem tekstowym śpiewki można podzielić na obszerne grupy:

• śpiewki miłosne,
• pasterskie i zbójnickie,
• weselne i inne obrzędowe,
• balladowe.

Pod względem muzycznym natomiast wyraźnie oddzielają się trzy grupy nut góralskich o zupełnie różnym charakterze. 1. melodie o charakterystycznej pięciotaktowej budowie zdania muzycznego:

1. nuty ozwodne, czyli melodie śpiewane zwykle jako przyśpiewki do tańca w tempie umiarkowanym,
2. nuty wierchowe albo ciągnione, przeznaczone do śpiewania chóralnego na głosy, coby było słychać hań po wirchach. W nutach wierchowych charak­terystyczne dla górali jest kończenie nuty, tzw. wyskanie, czyli gardłowy okrzyk    przypominający    opadające

glissando, zaczynające się od bardzo wysokiego dźwięku, c. nuty staroświeckie, czyli dawne melodie taneczne do góralskiego, obecnie grywane raczej do słuchu….

To jest tylko część artykułu, zobacz pełną treść w papierowym wydaniu Maćkowej Perci.